Беларускі мароз: Зюзя (5 здымкаў).


Зю́зя — бог холаду ў язычніцкай міфалогіі ўсходніх славян. Паходзіць ад дзеяслова «зюзець» — мерзнуць, калець ад марозу. Увасабляе сабой зімовую сцюжу, а таксама каляндарны перыяд ад Калядаў да вясновага раўнадзенства. Павел Шпілеўскі азначаў Зюзю як бога зімы ў беларускай міфалогіі. Брат Перуна. Паводле паданняў, Зюзя ўяўляецца як дзед з доўгай барадой, які жыве ў лесе, ходзіць басанож, без капелюшу, у белым расхрыстаным кажусе. 

У руцэ трымае вялікую жалезную булаву - доўбню. Ад яго подыху ўзымаецца завіруха і мяцеліца. Яго дыханне – гэта завіруха, яго слезы – гэта ледзяшы, шэрань – яго словы, а воласы – гэта снежныя аблокі. Гэта стары з белымі як снег валасамі на галаве і такой жа белай даўжэзнай барадой. Ён нізенькага росту, тоўсты. Апрануты ў белую цёплую вопратку, але увесь час ходзіць босы і з непакрытай галавой. Зюзя заўсёды носіць з сабой железную булаву.

Зюзя
Зюзя



Увогуле, Зюзя спіць у лесе і толькі з надыходам зімы прасынаецца. Большую частку зімы Зюзя праводзіць у лесе. Часам ён заходзіць да людзей у вёскі. Прычыны для гэтага розныя: папярэдзіць сялян, што будзе жорсткая, суровая зіма на будучы год; дапамагчы нечым беднай сялянскай сям'і, а то проста дзеля таго, каб паесці куцці. Беларусы гавораць пра Зюзю з асаблівай павагай: Зюзя на дварэ — куцця на стале.

Раззлаваўшыся на людзей, Зюзя звычайна стукае сваёю булавой у які-небудзь пень. Ад гэтага магутнага удару трасецца зямля, а часам і дамы трэскаюцца. Калі некаму з людзей здаралася быць у лесе ў гэты час і запытаць: «Хто гэта там стукае?», то ён чуў у адказ: «Сам Зюзя стукае, людзей ушчувае». Згодна с павер'ямi, Зюзя ўзнiмаў завiруху, мяцелiцу, выклiкаў сцюжу, маразы. Калi быў моцны мароз, лiчылi, што Зюзябiў булавою, якую заўсёды насiў пры сабе, па дрэвах i бярвеннях, з-за чаго яны трашчалi."


Калі ідзе снег — гэта значыць, Бог загадаў свайму памагатаму Марозу паслаць пярыну на полі, каб жыта не памерзла. Сцеле Мароз і дарожку, каб людзям добра было вазіць сена з балота. Калі б Бог не даваў снегу, то на Зямлі вымерзлі б усе расліны ды і сама Зямля так прамерзла, што не растала б і за лета.



Як задобрыць.

Пад Новы год беларусы варылі для Зюзі куццю, каб задобрыць. У культуры ўсходніх славян паўсюдна быў вядомы звычай, калі на Каляды, Саракі ці Вялікдзень Мароз запрашалі на святочную вячэру — на куццю, кісель, бліны, каб задобрыць яго, а ён у знак удзячнасці за пачастунак не шкодзіў пасевы злакавых культур. Пры гэтым казалі: “Мароз, Мароз, хадзі куццю есці”. На Беларусі, каб “задобрыць” Мароз, на Калядным тыдні варылі аўсяны кісель. Яго ставілі на вокны, выносілі на ганак, вылівалі на агарод ці на вуліцу. Ці напярэдадні Новага года, гатуючы, як звычайна, куццю, адкладваюць частку яе ў асобную талерку ці міску і пакідаюць на ноч на асобным стале, каб ён пачаставаўся.


Прыкметы.

На Беларусі жартавалі: быццам бы Мароз “лопаецца” на галаве лысага чалавека, г.зн. памяншаецца, знікае. Таму ў дні самых моцных маразоў неабходна было налічыць дванаццаць знаёмых лысых людзей, апошнім назваўшы самага лысага, сказаўшы пры гэтым: “Мароз, мароз, ідзі лысых памарозь!”

Калі чалавек заблукаў у лесе ўзімку, дык трэба ісці на стук – гэта Зюзя грукае булавой і падказвае дарогу.

Калі пералічыць усіх лысых, каго ведаеш, дык адразу стане цяплей.


Пра Зюзю беларусы гавораць з нейкай асаблівай павагай. Прымаўкі: «Зюзя ў хаце, а тут ужо ні снапа на палаце...», «Зюзя на дварэ - куцця на стале»

Але з цягам часу Зюзя стаў азначаць нават і выпіўшага чалавека. Вось верш, як гэта адбылося:

У зімы ёсць прыяцель,
І завуць яго Зюзя.
Па народным павер’і,
Ён у лесе блукае.
Дзесьці ў нетрах глухіх

Зюзя той барадаты.
А падобны ён вельмі
На сівога старога.
Басанож і без шапкі
Ходзіць у кажушку.

Булавою жалезнай
Ён калоціць па дрэвах
І па хатаў вуглах –
Тым пужае людзей,
І малых,і старых.

Зюзю людзі задобраць:
Пададуць штосьці з’есці,
Наліюць і хмяльнога,
Ды бывае – задужа,-
Ап’янее дзядок!

На падпітку тады
Вытварае дурное –
Вось адсюль і пайшло:
“-Той як Зюзя напіўся.
Гэны ў Зюзю п’яны!”


Пётр Шакола



Дадатак пра казу:



Пярун лічыўся сынам вярхоўнага бога. У браты лёс паслаў яму жорст-кага Зюзю. Замужам за Перуном была спагадлівая да людзей Жыва, якую па мужу часта называлі Грамавіцаю. 3 ёю, ба-гіняю жыцця і лета, звязаны цікавы міф, які варта падаць як узор беларускай дахрысціянскай міфалогіі.

 Калі ў час свайго зімовага панавання Зюзя мучыў людзей маразамі, Грамавіца сышла з нябёсаў на зямло, каб нарадзіць сына Дажбога — Хор-са, якому наканавана было адолець Зюзю. Але той даведаўся пра Жывіны намеры, перакінуўся ў мядзведзя і разам з пера-мененымі ў ваўкоў злымі духамі — Завеямі пачаў ганяцца за ёю. 

Ратуючыся, Грамавіца ператварылася ў белую казу і схавалася ў кустоўі, дзе і нарадзіла Дажбога. Якраз таму каля-доўшчыкі і водзяць з сабою «казу».












Комментарии

Анонимный написал(а)…
Спасибо! Очень интересная статья. Наша мифология какая-то душевная что-ли. Даже жалко, что она была вытеснена христианством.

Архив

Показать больше

Ярлыки

болезни40 путешествия39 лептин38 нейробиология38 ресурсы здоровья38 телесность32 видео30 генетика30 экологичность30 стрессоустойчивость29 вес28 сон28 свет26 семья26 семинар здоровое питание23 цикл "день-ночь"23 история21 иммунитет20 измерение ресурсов здоровья18 советы18 тест18 неврология17 инсулин16 красота16 традиции16 воспитание15 диагностика14 завтрак14 инфекции14 медицина14 социальные связи13 водно-солевой баланс12 микрофлора12 наука12 осанка12 рецепт11 семинар ваш ресурс стрессоустойчивости11 температура11 циркадные ритмы11 привычки10 природа10 самоидентичность10 солнце10 юмор10 СМИ9 беременность9 минимализм9 практика9 mtor7 война7 здоровье7 старение7 эволюция7 будущее6 курс здоровая телесность6 продуктивность6 NO5 дизайн5 психология5 сознательность5 холод5 шум5 архив4 грелин4 движение4 депрессия4 дети4 дом4 искусство4 кофеин4 личное4 нейропластичность4 родословная4 секс4 тестостерон4 генеалогия3 гистамин3 еда3 заметки3 книга3 отзывы3 семинар осознанность3 смерть3 анализы2 витаминД2 гомоцистеин2 долголетие2 лайфхак2 мелатонин2 мотивация2 окситоцин2 серотонин2 спонтанность2 среда2 термогенез2 Белавешкін1 ПТСР1 беларусь1 беловешкин1 богатство1 воля к жизни1 гормоны1 девайсы1 добавки1 железо1 консерватизм1 лекция1 метаболизм1 обогащеннаясреда1 ожирение1 окружение1 осанка.1 работа стоя1 ресурсы1 рефид1 сахар1 статус1 стоицизм1 триптофан1
Показать больше