Гісторыя майго прозвішча: ад Булавешкі да Белавешкіна.

Доўгі час мне здавалася, што мае прозвішча тлумачыцца вельмі проста: “белая” + “вешка”.Вешка – гэта паменьшэнне ад “веха”, вешкай называлі раней межавую палку, якой адзначалі межы, дарогі, ставілі як метку. Ну а белая – зразумела таксама, белы колер бачны здалек і мелам легка пафарбаваць яе. Мне падабалась такое тлумачэнне: сам я светлы і прозвішча Белавешкін мне пасуе. Але насамрэч усе аказалася нашмат складаней. Аб гэтым і мой аповяд.


 ад Булавешкі да Белавешкіна




Усе Белавешкіны паходзяць з адной вескі - Коркаць (Коркат) Магілеўскага раёны і з'яўляюцца сваякамі між сабой. Калі я знайшоў архіўныя паперы, дык аказалася, што з першых згадкаў да 1912 году прозвішча маіх продкаў пісалася як “Булавешкинъ”. Памылка ці не? Метрычныя кнігі зафіксавалі некалькі дзесяткаў запісаў, зробленых рознай рукой і паўсюль адна і тая ж форма: Булавешкін. Што ж адбывалася пазней?


Дакументы не захаваліся, але дзесьці ў 1910 мой пра-прадзед браў крэдыт у зямельным банку на пакупку зямлі разам з братамі. Для гэтага пэўна спадрэбіліся нейкія дакументы і, мяркую, пры іх падрыхтоўкі адбылася памылка і замена “Була” на “Бѣла” ад слова “Бѣлый”. 







Бо з гэтага часу пачынае сустракацца ў метрыках запіс “Бѣлавешкинъ”. Але гэтая форма застаецца ў меншасці і да 1917 дамінуе форма Булавешкін. Звярніце ўвагу, што па правілах рускай мовы павінна быть “Бѣловешкин”, але літара А ацалела. І нават у перапісу 1925 года большасць прозвішч запісана на рускай мове як «Белавешкин», менавіта праз “А”. У перапісу 1925 года яшчэ ацалеў першапачатковы варыянт прозвішча: “Булавешкін”, яго захаваў брат майго пра-прадзеда. Апошні раз прозвішча Булавешкін у скажоным стане спамінаецца ў ваенных запісах (1944 г.), дзе запісана са слоў салдата як Булавещский. На сеняшні дзень амаль ніхто пра гэта не памятае, толькі адна бабулька з суседняй вескі ўжыла старую форму: “А не, тут Булавешкі не жывуць ужо!”.



З другой літарай мы разабраліся. Цяпер пытанне канчатку. Вядома, што шмат беларускіх прозвішчаў русіфікаваліся, і таму часта дапісваліся канчаткі –ін, -оў, -еў. У архіве захаваўся дакумент, складзены ў 1912 годзе маім прадзедам і яго братамі ўласна, дзе яны падпісаліся як “Бѣлавешковы”. Адзначу яшчэ, што адзін з Белавешкіных, які ў 1918 годзе пераехаў на Ўкраіну, змяніў прозвішча на “Беловешко”, хоць у яго афіцыйных дакументах і стаяла “Беловешкин”. Яшчэ аднім аргументам з’яўляецца ўжыты старажыламі варыянт “Булавешкі”. Таму есць усе падставы сцвярджаць, што першапачатковым варыянтам майго прозвішча была форма “Булавешка (Buɫawieška)”. Зараз такога прозвішча няма. 


Что ж такое булавешка?

Слова булавешка ўтварылася ад слова булава. Гэта старажытны індаеўрапейскі корань, які азначае нешта круглае. Вытворнае на -ava (-avъ от слав. *bula "шишка, набалдашник", словен. búla "шишка, желвак", чеш. boule "шишка", польск. buɫa "ком", bula "пузырь", сербохорв. бу́љити, избу́љити "выпучивать глаза, таращиться".

Адзначу, што ад кораня Булава ўтварылася шмат пераважна ўкраінскіх і беларускіх прозвішчаў (Булава, Булавін, Булавенка, Булавінскій і гэтак далей). Гэта звязана з тым, што булава была распаўсюджаным знакам улады не толькі вышэйшага ваеннага кіраўніцтва, але і больш дробных чыноў, асабліва гэта тычыцца панцырных баяр і казакаў.


Гэтае слова мае два значэннi: у дачыненні да людзей і да рэчаў. 

Да рэчаў:



1. Булавешка – гэта маленькая булава, накшталт урадніцкаў у казакаў. Прыклады: 

“І ўзважыў булавешку ў руках, пагразіў ёю.” “Только когда пан судья сходил с коня, становилось видно, что через плечо у него торба с золотым шитьём, а в ней Статут, как говорили, а за поясом серебряная булавешка”. Ад слова булава шмат прозвішч з рознымі суфіксамі.



2. Булавешка – патаўшчэнне ў выглядзе шара, мнагагранніка і пад. на верхнім канцы палкі, кійка і пад., патаўшчэнне на стрыжні, на ствале; нараст. невялікая палка з патаўшчэннем на канцы, дубіна. 

3. Рытуальны язычніцкі прадмет, на жаль, з невядомай функцыяй.







Рытуальные дубовыя булавешкі


Прыклады:

“Данік адчыніў адрыну i ўбачыў у кутку бязмен: з булавешкай”, “бо пачуваўся ў ім не надта вольна, бо сеў толькі пасля нейкіх сутаргавых рухаў, засунуўшы з перапуду ў рот булавешку сваёй палкі”, “потым гралі гімн, і ў бубнача пасьля кожнага ўдару булавешкай падскоквала кепурка”, “доўгае скураное паліто таго ж колеру, кій з бронзавай булавешкай”, “выйшаў з залы, дапамагаючы сабе тонкім кіем з булавешкай ў выглядзе грознага льва”


Да людзей.

 Ужываецца ў двух значэннях аналагічна слову “галава”: у пазітыўным (разумны, кемлівы чалавек) і ў негатыўным (упарты, глупы, дурань), аналагічна расейскаму слову “балда”.


2. Прыклады пазітыўнага значэння:

“ таксама трэ мець не абы-якую булавешку. Дурань такое не зрабіў бы нігды, факт.”, “не задумваешса нават, вучоная булавешка,— калі гэты яблык еў чарвяк, а памідор брала гніль, то ён і табе, напэўно, будзе не шкодны!”, “Уладзік ледзь не хапіўся за галаву — якая ж з яго булавешка, як ён мог адразу не падумаць з Паўлам”.



3. Прыклады негатыўнага значэння: 

«Яна ж, булавешка, и зараз, абуўшы сваё сэрца ў лапці, іх, напэўна, шкадавала б», “Ах, Лаўрэн, Лаўрэн, якая з цябе булавешка і ёлупень, хоць і бывалы мужчына!” , “Дурны Зміцер гэтага зусім не разумее і шчэ скардзіцца, дубовая булавешка, перад кожным сустрэчным ды ледзь не плача, бы тая баба,— шчэ пават зайздросціць.”

Іншыя Белавешкіны.


Існуюць і іншыя носьбіты прозвішча Белавешкін з Расійскай Федэрацыі. Частка з іх – гэта беларускія Белавешкіны, якія пераехалі ў часы СССР. А іншыя – гэта не родзічы, а аднафамільцы. Я даваедаўся, што Белавешкіны з Калужскай вобласці (веска Чубарава) змянілі прозвішча з “Беловошкин” на “Беловешкин”. Есць яшчэ і Белавешкіны з Угліча, магчыма з такой жа гісторыяй.

Комментарии

Архив

Показать больше

Ярлыки

болезни40 путешествия39 лептин38 нейробиология38 ресурсы здоровья38 телесность32 видео30 генетика30 экологичность30 стрессоустойчивость29 вес28 сон28 свет26 семья26 семинар здоровое питание23 цикл "день-ночь"23 история21 иммунитет20 измерение ресурсов здоровья18 советы18 тест18 неврология17 инсулин16 красота16 традиции16 воспитание15 диагностика14 завтрак14 инфекции14 медицина14 социальные связи13 водно-солевой баланс12 микрофлора12 наука12 осанка12 рецепт11 семинар ваш ресурс стрессоустойчивости11 температура11 циркадные ритмы11 привычки10 природа10 самоидентичность10 солнце10 юмор10 СМИ9 беременность9 минимализм9 практика9 mtor7 война7 здоровье7 старение7 эволюция7 будущее6 курс здоровая телесность6 продуктивность6 NO5 дизайн5 психология5 сознательность5 холод5 шум5 архив4 грелин4 движение4 депрессия4 дети4 дом4 искусство4 кофеин4 личное4 нейропластичность4 родословная4 секс4 тестостерон4 генеалогия3 гистамин3 еда3 заметки3 отзывы3 семинар осознанность3 смерть3 анализы2 витаминД2 гомоцистеин2 долголетие2 книга2 лайфхак2 мелатонин2 мотивация2 окситоцин2 серотонин2 спонтанность2 среда2 термогенез2 Белавешкін1 ПТСР1 беларусь1 богатство1 гормоны1 девайсы1 добавки1 железо1 консерватизм1 лекция1 метаболизм1 обогащеннаясреда1 ожирение1 окружение1 осанка.1 работа стоя1 ресурсы1 рефид1 сахар1 статус1 стоицизм1 триптофан1
Показать больше